YER YUVARLAĞI

Bütün gök cicimlerinin içinde bulunduran ortama evren denir.Bu geniş ortamda milyarlarca yıldızdan oluşan topluluklar galaksi denir.Güneş sistemi de Samanyolu galaksisi içindedir.Gezegenlerin en büyüyü Jüpiter en küçüğü ise merkürdür.Dünya güneşten ortalama 150 milyon km uzaklıktadır.Güneşten uzaklaştıkça gezegenlerin yüzey sıcaklıkları düşer.Jüpitercin 10 tane uydusu vardır,

Yerin şekli ve boyutları

İyonyalı bir bilim adamı mö530 yılında dünyanın küre şeklinde olduğunu söylemiştir.Yerin kendine has şekline geoit denir.Bu şekil kutuplardan basık ekvatordan şişkindir.Çekül geoidin her noktasına diktir.Ekseni ekliptiği ise 23 derece 27 dakika eğiktir.Dünyanın şeklinden dolayı güneş ışınları her yere dik gelmemektedir.

B)PARALEL,MERİDYEN,ENLEM,BOYLAM

Bu bilgilerden yaralanılarak dünya üzerindeki bir yerin kolayca bulunmasına yardımcı olurlar.

Paraleller

Yer yuvarlığını iki eşit parçaya bölen daireye ekvator denir.Paralellerin 90 tanesi kuzeyde 90 tanesi de güneyde olmak üzere toplam 180 tanedir.

Özellikleri

1)Her paralel dairesi tam bir çemberdir.

2)Paralellerin çevre uzunlukları ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır.Ekvator çevresi 40.076 km dir.

3)İki paralel arasındaki uzaklık her yerde 111 km dir

4)90 derece paralelleri nokta halindedir.

5)Dereceleri ekvatordan kutuplara gidildikçe büyür.

Meridyenler

Ekvatoru dik açıyla kesen yaylara denir.Başlangıç meridyeni greenwich olarak kabul edilmiştir.Başlangıç meridyenin doğusunda ve batısında 180 tane şer olmak üzere toplam 360 tanedir.

Özellikleri

Meridyen Yaylarının uzaklıkları ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır.

2)Meridyen yayları arasındaki uzaklık birbirine eşittir.

3)Meridyenler yarım çemberdir.

4)Dereceleri başlangıç meridyeninden uzaklaştıkça büyür.

5)Aynı meridyen yayı üzerindeki saat aynıdır.

6)İki meridyen arasındaki uzaklık farkı 4 dakikadır.

7)Her 15 meridyen 1 saat dilimini oluşturur.

Enlem ve boylam

Enlem:Herhangi bir noktayla ekvator arasında kalan meridyen yayının açı cinsinden değeridir.Aynı paralel üzerinde kalan bütün noktaların enlem dereceleri aynıdır.

Boylam:Herhangi bir noktayla başlangıç meridyeni arasında kalan paralel yayının açı cinsinden değeridir.

YER YUVARLAĞININ HARAKETLERİ VE SONUÇLARI

İki türlü hareketi vardır.Bunlar kendi ekseni etrafında ve güneş etrafındadır.Kendi ekseni etrafında dönmesiyle gece gündüz,güneş etrafında dönmesiyle de mevsimler oluşur.

Gece-Gündüz

Kendi ekseni etrafında dönüşünü 24 saatte tamamlar buna 1 gün denir.Dünyaydın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı yaklaşık 1670 km dir.Bu hızı kutuplara doğru azalmakta kutuplarda 0 olmaktadır.Karanlık ile aydınlık yerleri birbirinden ayıran sınıra aydınlanma çemberi denir.21 mart ve 23 eylül günleri hariç gece ve gündüz süresi birbirine eşit değildir.Gece ve gündüz oluşmasından dolayı günlük sıcaklık farkları oluşur.

Yerel saatler

Öğlen vaktine göre belirlenen zamana yerel saat denir.Bir meridyen yayı üzerindeki yerel saat her yerde aynıdır.

Tarih değiştirme çizgisi

Tarih değiştirme çizgisinin doğusundaki yerlerde tarih batısındaki tarihlere göre bir gün geridir.Örneğin tarih değiştirme çizgisinin doğusunda tarih 15 şubat ise batısında 16 şubattır.

MEVSİMLER

Yer yuvarlığının güneş etrafındaki dönerken çizdiği yola yörünge denir.Bu yörünge elips şeklindedir.Bu elips şeklindeki yörüngenin oluşturduğu düzleme yörünge düzlemi veya ekliptik denir.Dünya  3 ocakta güneşe en yakın konumdadır.Bu konuma günberi denir.Dünya 4 temmuz da ise güneşe en uzak haldedir. Buna da günöte denir.Dünyanı güneşe en yakın olduğu dönemde kuzey yarım kürede yaz en uzak olduğunda da yaz yaşanır.

İklim elemanları bakımından birbirinden farklı özellikleri gösteren dönemlere mevsim denir.Mevsimleri oluşturan temel etmen sıcaklıktır.Dünyanın 23,27 derece eğik olması yıl boyunca güneş ışınlarının yere düşmesi yıl boyunca etkiler.Mevsimlerin oluşumunda temel etmen dünya ekseninin ekliptiğe eğik olmasıdır.

Dünya ekseninin eğik olması ve dünyanın güneş etrafındaki dolanmasının başlıca sonuçları

1)Mevsimler oluşur

2)Aynı anda her iki yarım kürede de farklı mevsimler yaşanır.

3)Gece gündüz süreleri değişir.

4)Aydınlanma çemberi yıl boyunca kutup noktaları ile kutup daireleri arasında yer değiştirir.

5)Cisimlerin gölge boyları yıl boyunca değişir.

6)Güneş ışınları yıl boyunca sadece dönenceler arasına dik düşer.Ve güneş tam batıdan doğup tam batıdan batmaz.

HARİTA VE ÖLÇEK

Harita yeryüzünün bir bölümünün yada tamamının kuş bakışı görümününün belirli oranda küçülterek düzlem aktarılmasıyla elde edilen şekillerdir.Dünya haritalarını en az hatayla çizmek için geliştirilen yöntemlere izdüşüm denir.Bunlar silindirik,konik ve düzlemdir.

Ölçek

Haritadaki uzunluğunun gerçek uzunluğa oranı olarak tanımlanır.Kesir ve çizik ölçek olmak üzere 2 çeşide ayrılır.

Ölçeklerine göre haritalar

Bunlar 3 e ayrılır.Büyük,Orta,Küçük ölçekli haritalar olmak üzere.

1)Büyük ölçekli haritalar

Ölçekleri 1/200.000 den daha büyük olan haritalardır.Bunlarda küçültme oranı azdır.Çok ayrıntı gösterirler fakat küçük alanı kapsarlar.Tüneller,köprüler,yollar,mağaralar gibi yerleri gösterirler.

2)Orta öl. HAR.

Ölçekleri 1/200000 ile 1/500.000 arasında değişen haritalardır.Bu tür haritalarda ayrıntı azdır.Şehirleri büyük akarsuları gölleri vb. şeyleri gösterir.

3)Küçük ölçekli haritalar

1/500000 den küçük olan haritalardır.(sayı olarak büyük fakat anlam olarak küçük)Türkiyecin fiziki ,siyasi,ve idari duvar haritaları bunların başlıcalarıdır.

Kısacası büyük ölçekli haritalarda ayrıntı fazla küçüklerde ise ayrıntı azdır.

Konularına göre ise haritalar özel ve genel olmak üzere 2ye ayrılır.

HARİTALARDA YÜZEY ŞEKİLLERİNİN GÖSTERİLMESİ

Deniz seviyesinin altındaki yerleri göstermek için çizilen eğrilere eş derinlik denir.

2)Tarama yöntemi

Bu yöntemde Fazla eğimli yerler kısa az eğimli yerler uzun çizgilerle gösterilir.Düz alanlar taranmadan bırakılır.

3)Gölgelendirme yöntemi

Fazla eğimli yerler karanlık azlar ise aydınlık gösterilir.

4)Kabartma yöntemi

Yer şekillerinin gerçeğe en yakın görünümünü verir.Yükseltiler kabartılarak alçaltılar ise çukurluk olarak gösterilir.

5)Renklendirme yöntemi

Denizler mavi ve tonlarıyla Yükseltiler ise  deniz seviyesinden itibaren yeşilden koyu kahveye doğru renklendirilerek yapılır.

                                                     İKLİM

Atmosfer ve özellikleri

Yer yuvarlağının etrafını çevreleyen gaz tabakasına atmosfer denir.

Atmosferin kalınlığı kutuplarda az ekvatorda fazladır.Ortalama kalınlığı 10000 km dir.Atmosferin özellikleri şunlardır:

1)Güneşten gelen zararlı ışınları süzmek

2)Güneş ışınlarını dağıtarak gökyüzünün aydınlanmasını sağlamak

3)Bir kısım ışınları tutarak yerin fazla ısınmasını ve soğumasını önler.

4)İklim olaylarının meydana gelmesini sağlar.

5)Canlılara yaşam ortamı sağlar.
6)Yer şekillerini değiştiren dış güçleri oluşturur.

Atmosferin %78 azot %21 oksijen ve %1 de diğer gazlardır.Bu diğer gazlardan karbondioksit gazı yükseklerde az alçaklarda çoktur.Su buharıda denizlerin üzerinde çok yükseklerde azdır.Atmosferin katmanları ise sırasıyla;

Troposfer

Kalınlığı kutuplardan ekvatora gidildikçe artar.Kutuplarda 6 ekvatorda 16 km olarak kabul edilmektedir.Ortalama ise 13 km kadardır.Bunun nedeni ekvatorun sıcak kutupların soğuk olmasıdır.Burada iklim olayları meydana gelir.Troposfer ile stratosfer arasındaki geçiş kuşağına tropopoz denir.

Stratosfer

25-30 km ye kadar devam eder.Sadece yatay hava hareketleri görülür.Kutuplar üzerindeki sıcaklığı –50 derece kadardır.

Şemosfer

80-90 km ye kadar devam eder.19 ile 45 km arasında ozon tabakası vardır. Bu tabaka mor ötesi ışınları süzerek dünyaya gelmesi engeller.Son zamanlarda ozon tabaksında incelme görülmüştür.Bu inceleme eğer devam ederse güneş ışınlarının geldiği noktalarda canlı yaşayamaz hale gelir.

İyonosfer

Gazlar bu katmanda seyrek olarak bulunur.Bu katmanda bazı gazlara hiç rastlanmaz bu katman radyo dalgalarını yansıttığı için haberleşme açısından önemli bir yere sahiptir.

Eksosfer

Kesin sınırı bilinmemektedir.Bu katmanda yerçekimi çok az olduğundan bazı gazlar uzaya kaçmaktadır.

2)İKLİM VE İKLİM ELEMANLARI

Hava durumu ve iklim

Atmosferin sıcaklık ve nem bakımından aynı özellikleri gösteren bölümüne hava kütlesi denir.Hava kütlesi içinde oluşan sıcaklık,rüzgar,yağış gibi oluşumlara hava olayları denir.Bir yerde kısa süreli etkili olan hava olayına da hava durumu denir.

Yerden 2 metre yükseklikte yapılan ölçümlere sinoptik ölçüm denir.

İklim ise bir yerde uzun yıllar etkili olan karakteristik hava koşullarıdır.

Kısa sürede hava durumunu uzun sürede ise iklimi oluşturan iklim elemanları şunlardır.Sıcaklık,Hava basıncı ve rüzgarlar,Nemlilik ve yağıştır.

İklim etmenleri ise iklim elemanlarını yani rüzgarları filan olumlu yada olumsuz yönde etkileyen etmenlere iklim etmenleri denir.

SICAKLIK

Isı cisimlerin içinde bulunan potansiyel enerjidir.Sıcaklık ise bu enerjinin kinetik olarak açığa çıkmasıdır.Termometre ile ölçülür.Yeryüzünün sıcaklık kaynakları 3 grupta toplayabiliriz.Bunlar:

1)Volkanik etmenler ve yerin altındaki sıcak sular

2)Güneş dışındaki gök cisimlerinden gelen sıcaklık

3)Güneşten gelen sıcaklık

En önemlisi güneştir.