SÖZCÜK TÜRLERİ

Sözcükler tür bakımından üçe ayrılır.

a)İsim Soylu Sözcükler: İsim, sıfat, zamir, zarf

b)Edat Soylu Sözcükler:Edat, bağlaç, ünlem

c)Filler

 İSİM SOYLU SÖZCÜKLER

İSİM (AD)

     Varlıkları, kavramları karşılayan sözcüklerdir. İsimlerle, karşıladıkları kavram ve nesneler arasında çok sıkı ilgi vardır. Bunlar daima birbirlerini çağrıştırır. İki şekilde incelenir.

*Varlıklarına Verilişlerine Göre:

a)Cins İsim:Aynı türden varlıkların benzerleri etrafta çoktur.

b)Özel İsim:Tek olan, tam bir benzeri bulunmayan varlıkları karşılayan isimlerdir.

Not:Özel isimlerin baş harfleri daima büyük harfle yazılır.

*Karşıladığı Varlığın Sayısına Göre:

a)Tekil İsim:Sayıca tek bir varlığı karşılayan isimlerdir.

b)Çoğul İsim:Sayıca birden çok varlığı karşılayan isimlerdir. İsimlere            

(-ler, -lar) eki getirilerek yapılır.

c)Topluluk İsmi:Çoğul eki almadan birçok varlığı karşılayan isimlerdir.

SIFAT (ÖNAD)

      İsimleri niteleyen ya da belirten sözcüklerdir. Sıfatlar ancak varlıklarla ortaya çıkar. Bu nedenle tek başlarına kullanılamaz. Sıfat olarak kullanılan çoğu sözcük bazen bir kavramın karşılığıdır. İki çeşit sıfat vardır.

*Niteleme Sıfatları:

      Varlıkların yapısal özelliklerini ortaya koyan sıfatlardır. Bunlar varlığın nasıl olduğunu bildirir ve isme sorulan "nasıl" sorusuna cevap verir.

*Belirtme Sıfatları:

      Varlıkların diğer varlıklarla ilgileri sonucunda aldığı özellikleri belirten sıfatlardır. Kendi arasında dört gruba ayrılır.

a)İşaret Sıfatı:Varlıkların bulunduğu yerleri gösteren sıfatlardır. Söyleyen kişinin, sözünü ettiği nesneye uzaklığına göre değişir.

b)Sayı Sıfatları:İsimlerin sayısal özelliklerini bildiren sıfatlardır.Beş çeşidi vardır. b1)Asıl Sayı Sıfatı

           b2)Sıra Sayı Sıfatı

           b3)Üleştirme Sayı Sıfatı

           b4)Kesir Sayı Sıfatı

           b5)Topluluk Sayı Sıfatı

c)Belgisiz Sıfat:İsimlerin nicelik yönüyle belirsizliklerini ifade eden sıfatlardır.

d)Soru Sıfatı:İsimlerin niteliğini, herhangi bir özelliğini soran sıfatlardır. Bu sözcüklerin yerine konan sözcükler de sıfattır.

Adlaşmış Sıfat

       Bazen kişinin tam olarak bilinmediği ya da niteliğinin vurgulanmak istendiği durumlarda isim söylenmeyip sıfat, ismin yerine geçirebilir. Bu tür sözcüklere adlaşmış sıfat denir. Adlaşmış sıfatlar niteleme sıfatlarıyla yapılır.

ZAMİR (ADIL)

       İsim olmadıkları halde isim gibi kullanılan bu sözcüklere zamir denir. Cümle içinde zamirin karşıladığı isim ya da söz öbeği bilinmiyorsa, cümle belirsiz bir anlam taşır. Beş çeşit zamir vardır.

*Şahıs Zamirleri:

       Şahıs isimlerinin yerine geçen zamirlerdir.

*Dönüşlülük Zamiri:

       Bu zamir "kendi" sözcüğüdür. Şahıs isimlerinin yerine geçebileceği gibi hayvan isimlerinin yerine de geçebilir. Çoğu zaman ek alarak kullanılır.

*İşaret Zamirleri:

       İsimleri, yerlerini işaret ederek karşılayan zamirlerdir. Bunlar işaret sıfatının zamirleşmesiyle oluşmuştur.

*Belgisiz Zamirler

       İsimleri, tam olarak belli olmayan bir nicelik yönünden belirten belgisiz sıfatlar, isimler düşünce onları karşılar ve belgisiz zamir olur.

*Soru Zamirleri

       İsimlerin yerlerine soru yoluyla geçen sözcüklerdir. Bu sözcüklerin yerine, sorduğu isimler getirilebilir.

ZARF (BELİRTEÇ)

       Varlıkların nasıl belli nitelikleri varsa, fiillerin de belli nitelikleri vardır. İsmin niteliğini bildiren sözcüklere sıfat demiştik. Fiillerin niteliğini bildiren sözcüklere de zarf diyoruz. Beş çeşit zarf vardır.

*Durum Zarfları:

        Fillin durumunu yani nasıl yapıldığını bildiren sözcüklerdir. Fille sorulan "nasıl" sorusuna cevap verir.

*Zaman Zarfı:

        Fiilin yöneldiği yeri bildiren sözcüklerdir. Fiile sorulan "nereye" sorusuna cevap verir ve ek almaz.

*Azlık-Çokluk Zarfları:

        Zarflar içinde çok değişik özellikler gösteren sözcüklerdir bunlar. Fiilin, sıfatın, zarfın, adlaşmış sıfatın miktarlarını bildirebilen geniş bir kullanım alanına sahiptir. Bu zarflar "ne kadar" sorusuna cevap verir.

*Soru Zarfı:

        Cümlelerde zarfları bulmak için kullandığımız sorular vardı.  

   EDAT SOYLU SÖZCÜKLER

EDAT (İLGEÇ)

         Kendi başına bir anlamı olmayan, diğer söz ve söz öbekleriyle kullanıldığında anlam kazanan, çoğu zaman eklendiği söz öbeğine sıfat, zarf gibi görevler kazandıran sözcüklerdir. Kimi edatlar cümlede tek başına kullanılıyor olsa bile, anlamlı olması ancak cümle içinde kullanılmasına bağlıdır.

BAĞLAÇ

         Kendi başına bir anlamı olmayan, cümlede eş görevli söz ya da söz öbeklerini hatta cümleleri birbirine bağlayan sözcüklerdir. Bağlaçlar edatlardan farklı olarak cümle içinde bağladıkları sözlerin görevlerinde herhangi bir değişme yapmazlar, cümleden çıkarıldıklarında anlamda değişme olsa bile bozulma olmaz.

ÜNLEM

         Kendi başına bir anlamı olmayan, söz içinde, sevinme, korku, özlem, kızma gibi duyguları anlatan ya da seslenme bildiren sözcüklerdir.

    FİİLLER

         Fiiller, kalıcı kavram ya da varlıkları karşılamaz. Bunlar hareketleri, oluşları, durumları karşılar. Mastar halinde bir hareketin adı olurlar.

FİİLLERDE KİPLER

*Haber Kipleri:

         Fiilin çekiminde kesin bir zaman ifadesi varsa, fiil haber kipindedir.

a)Bilinen Geçmiş Zaman (-di'li):Eylemin yapılışının kesin olarak bilindiğini gösterir.

b)Öğrenilen Geçmiş Zaman (-miş'li):Bildirilen işin yapıldığını, başkasından duyma şeklinde ifade eden çekimdir.

c)Şimdiki Zaman:Eylemin söylendiği anla yapıldığı anın bir olduğunu gösterir.

d)Gelecek Zaman:Eylemin, söylendiği andan sonra yapılacağını ifade eder.

e)Geniş Zaman:Fiilin herhangi bir zamanda yapılabildiğini gösterir.

*Dilek Kipleri:

          Bu kiplerde o işin ne zaman yapılacağı değil o işin ne kadar arzu edildiği anlatılmak istenir.

a)Gereklilik Kipi:Eylemin yapılması gerektiğini anlatan kiptir.

b)Şart Kipi:Bazı cümlelerde dilek, bazılarında koşul anlamı katan fiil çekimidir.

c)İstek Kipi:Eskiden çok kullanılan ancak günümüzde oldukça sınırlı bir kullanım alanı bulunan fiil kipidir.

d)Emir Kipi:Eylemin yapılması gerektiğini buyruk şeklinde bildiren çekimdir.

EKFİİL (EKEYLEM)

          Mastar olarak bir anlamı olmayan, isim ve isim soylu sözcüklere gelerek onları cümlede yüklem olarak kullandıran ve çekimlenmiş fiillere gelerek bileşik çekimli fiiller oluşturan "imek" fiiline denir.

BİLEŞİK ZAMANLI FİİLLER

          Bileşik zamanlı fiil, fiilin birden çok kip ve zaman bildirecek biçimde çekimlenmesiyle oluşur. Basit çekimli fiillere ekfiilin getirilmesiyle yapılır. Üç grupta incelenir.

*Hikaye Bileşik Zaman:

          Fiilin basit çekiminden sonra ekfiilin "idi" şekli getirilerek yapılır.

*Rivayet Bileşik Zaman:

          Fiilin basit çekiminden sonra ekfiilin "imiş"şekli getirilerek yapılır.

*Şart Bileşik Zaman:

          Fiilin basit çekiminden sonra ekfiilin "ise" şekli getirilerek yapılır.

BİLEŞİK FİİLLER

           İki veya daha fazla sözün bir araya gelerek kendi anlamlarından farklı bir anlam verecek ve bir hareketi karşılayacak biçimde kalıplaşmasıyla oluşan fiillerdir. Yapılışına göre üç grupta incelenir.

*Yardımcı Fiille Yapılan Bileşik Fiiller:

           Bir yardımcı fiille ondan önce gelen adsoylu bir sözcükten oluşur. Yardımcı fiil olarak "etmek, olmak, eylemek, kılmak" gibi fiiller kullanılır.

*Kurallı Bileşik Fiiller:

           Bunlar belli kurallara göre yapılan ve her birinin özel bir adla karşılandığı fiillerdir. Dört grupta incelenir.

a)Yeterlik Fiili:Yapmaya gücü yetmek anlamı vardır.

b)Tezlik Fiili:Anlamında bir çabukluk ifadesi vardır.

c)Sürerlik Fiili:Anlamında bir devamlılık görülür.

d)Yaklaşma Fiili:Anlamında "az kalsın olacaktı" ifadesi görülür.

*Anlamca Kaynaşmış Bileşik Fiiller:

            Belli bir yardımcı fiili olmayan, sözcüklerin kendi anlamları dışında bir anlam verecek biçimde kaynaştıkları bileşik fiillerdir.

FİİLİMSİLER

           Fiillerden türemiş olmakla birlikte bir fiil gibi çekimlenemeyen olumlu, olumsuz şekilleri yapılabilen ve cümlede isim, sıfat, zarf gibi görevlerde kullanılan sözcüklerdir. Üç grupta incelenir.

*İsim - Fiil:

           Fiillere "-mak, -mek", "-ma, -me", "-ış, -iş, uş, -üş" eklerinin getirilmesiyle yapılır.

*Sıfat - Fiil:

           Fiillere "-an, -ası, -mez, -ar, -dik, -ecek, -miş" eklerinin getirilmesiyle yapılır.

*Bağ - Fiil (zarf - fiil):

           Fiillere, bağ-fiil eki dediğimiz eklerin getirilmesiyle yapılır; cümlede daima zarf olarak kullanılır.