YAZIM KURALLARI

YAZIM; kelimelerin yazılışında kullanılması kabul edilmiş olan harflerin tümüdür. Kelimeleri herkes bildiği, söylediği gibi yazarsa, dilimiz içinden çıkılmaz bir durum alır. İmlânın öz Türkçe karşılığıdır.

Yazımın temeli için dilimizin her sesinin alfabemizde kullanılan harflerle yazmaktır. Tiyatro, roman, hikâye gibi sanat eserlerinde konuşturulan şahısların ağızlarını belirtmek, taklitler yapmak için bölgesel ağızları gösteren yazım kullanabiliriz.

Yazım yanlışları; şu üç sebepten doğmaktadır:1. Bilmezlik,2. Dikkatsizlik,3. Ağız ayrımı. Öğrenci, yazılı kompozisyonlarda, anlamını bilmediği; diğer  bir kelimeyle karıştırdığı kelimeyi yanlış yazabilir. Buna, konuştuğu gibi yazma yanlışlarını da ekleyebiliriz. Yanlış yazımın, kültür noksanlığından ileri geldiği bilinmektedir.

BÜYÜK HARLER

Yazıda cümlenin başında bulunan kelimenin ilk harfi  daima büyü k yazılır; cümle sonuna da bir nokta konur. Yeni cümleye yine büyük harfle başlanır. Özel isim yapan bütün kelimeler; mısra başları büyük harfle yazılır.

Bunlardan başka soru ve ünlemle bitirilen cümlelerden sonra gelen kelimelerin ilk harfi büyük yazılır. Soru ile ünlem işaretinin bir katrak olduğu yerlerde büyük harf kullanılmaz.

Özel isimlerde, soyadlarının, özel ad meydana getiren kelimeler birden fazla olursa her birinin; din, dil, ulus ve bunlara benzer toplulukların adları ile bunlardan olan kimseleri gösteren  adların ilk harfi büyük yazılır.

Kısaltma olarak kullanılan ve bir makam veya bir unvan gösteren tek harfler yahut birden çok harfli kısaltmaların ilk harfi büyük yazılır  T.T.; B.M.M.;…..

ÖZEL İSİMLER

          Yabancı özel isimler kendi dillerinin imlasında yazılmalı, gerekirse okunuşları bir parantez içinde gösterilmelidir.

Vashington(Washington),Victor Hugo  (Viktor Hügo),Madame Bovari(Madam Bovari),Anatole France (Anatol Frans)..gibi Ancak,tarih,coğrafya’da geçen,Sezar,Neron,Napalypon,Paris,Londra,İtalya,Almanya gibi Türkçede yerleşmiş yazılışta onları aynen böyle yazılmalıdır.

            Yazıda bunlardan başka sayı ile yapılmış özel isimler, yazı içinde gen sayıları rakamla değil yazı ile      yazmalı; birleşik özel isimlerde  kısaltma yapmamalıdır: 3’ler Konferansı değil Üçler Konferansı; Bafra’da 15 g ün kaldım değil, Bafra’da onbeş gün kaldım; H.Paşa; Haydar Paşa gibi.

EDATLAR

            Edat; kendi başlarına anlamları olmadığı halde, cümle içinde öbür kelimeler arasında anlam ilgilerini belirterek cümle kuruluşunda önemli işler gören kelimelere denir. Edatlar birlikte kullanıldıkları kelimelerine yardım eder. Benzerlik, eşitlik, sebep, vasıta, başlama, bitiş, süre gibi çeşitli anlam ilgileri kurarlar. Edatlar üçe ayrılır.1-Ünlem edatları,2-Bağlama edatları,3-Son çekim edatları.

ÜNLEM EDATLARI:

            Ah, vah, eyvah, ay,vay,of,öf,üf,tu,oh,pat,küt,çat,çut,miyav,tıs,hop  a ,ey,oy,hey,yahu,hani,evet,hayır,yok,değil,peki,hay hay gibi.BAĞLAMA EDATLARI:ve ile dahi, ya,yahut,fakat,eğer,çünkü,mademki,gerçi gibi.SON ÇEKİM EDATLARI

 Kadar, için, üzere, dolayı, ötürü, göre, beri, önce, karşı, yana gibi.

            Bağımsız birer kelime olduklarından beri, gibi, dolaylı, dek, kadar gibi edatlar benzeşmeye uğramazlar ve ayrı yazılır. Dahi anlamına gelen de edatı olan mı sesli benzeşmeyle uğrar ve imlada ayrı yazılır.

            ÇEKİMLİ KELİMELER

            Fiil çekimlerinde a veya e ile biten fiil gövdelerinden sonra –yor eki veya sesli ile başladığından dolayı araya y kaynaştırma sessizi girebilir. Eğer –ecek-en-erek-e gibi bir ek gelirse,fiil gövdesinin sonundaki geniş a veya e darlaşarak ı veya i biçimini alır.

          BENZEŞEN  KELİMELER

            Hem ayrı, hem bitişik yazıla bilen idi, imiş, ise, iken, için ile kelimeleri; bitiştikleri zaman şöyle benzeşirler:

            a) Sesli harfler biten bir kelimeden sonra gelirse, başlarındaki i’ler y olur; hasta idi, hasta-ydı; hasta imiş, hasta-ymış; hasta ise, hasta-ysa; hasta iken, hasta-yken; hasta için,   

hasta-yiçin; hasta ile hasta-yla gibi.

Buradaki –yle eki; sesli ile biten yalın kelimelere eklenince sıra-yla, yazı-yla kelimelerinde olduğu gibi benzeşmeye uğrar; üçüncü şahıs iyelik eki bulunan bir kelime eklenince iyelik ekinin seslisini i’ye çevirir; sırasi-yle, sati-yle, ordusi-yle, kuzusi-yle gibi.

b) Ayrı da, bitişik de yazılabilen yukarıdaki kelimeler, sessiz bir harfle biten bir kelimeye eklenince başlarındaki i’sesi düşer; görmüş-tü; sevmiş-ti, yaman-mış, kalır-sa, geçer-se topluluk-la gibi. Yalnız iken, için kelimelerinde bu benzeşme görülmez.

          BİTİŞİK YAZILAN KELİMELER

            Birleşerek tek bir anlam kazanan kelimeler bitişik yazılır: Sivrisinek, karakalem hiçbir

Birtakım, gelişigüzel, hanımeli, dedikodu, alışveriş gibi.

            Pekiştirmeli sıfatlar yemyeşil, kapkara, büsbütün, sapsarı; baş kelimesi ile yapılan onbaşı, yüzbaşı, binbaşı, işbaşı; içinde düşmüş sesler bulunan cumartesi, pazartesi, asbaşkan, asteğmen, üsteğmen gibi kelimeler bitişik yazılır.

            Yer, kurum, adları ile terimlerde eksiz olarak yan yana gelirse bitişik olarak gösterilir: Yeşilırmak, Kızılırmak, Edirnekapı, Sümerbank, Dilbilgisi gibi.

            Olagelmek, yapabilmek, bakakalmak, gidivermek, öleyazmak, yapadurmak       gibi süreklilik, tezlik, yeterlilik, fiillerinin kuruluşları da bitişik yazılır. Bitişik fiil kuran kelimelerin son sessizi çifte, yardımcı fiil bitiştirilir; zannetmek, addetmek gibi.

            Eline kalemi alan herkes bildiği gibi yazarsa karışıklık çıkar. Her işte olduğu gibi yazma işinde de kurallar vardır.

            Kurallar uygulanmak için konulmuştur. Türkçenin temelini oluşturan bu kuralları çok iyi öğrenmemiz ve uygulamamız gerekir. İmla adeta yazıyı konuşturan dildir.

1-KÜÇÜK VE BÜYÜK HARLERİN YAZLIŞI

            Cümlenin ilk sözcüğü büyük harfle başlar.

Örnek: Sokakta gürültü arttı. Uzatan bir laterna sesi geliyordu.

            Yorgo bir şeyler söylüyor, ama Recep dinlemiyordu.  

            Özel isimler büyük harfle başlar. Örnek:

            Kahve halkı Selim Paşayı aralarında görünce çekindiler.

            Kişilerin ünvanları ve adları büyük harfle başlar.

Örnek: Ayşe Hanım, Öğretmen Halil, Yüzbaşı Kemal, Hoca Nasrettin…

            Şiirde dize başları büyük harfle yazılır.

                              SESSİZCE

“Küllenmiş bir ateştir direnen

Kalbimin derinliklerinde

Hep hayalinde beslenen

Rüya dönemeçlerinde

*   *    *    *    *    *

Bir başlangıçtı dudaklarında

Ben hep bu başlangıcı görmek istedim

Gözlerinin akşamlarında

Sessizce konuş benimle”

            Kitap adları ve yazıların başlıkları büyük harfle başlar, her sözcüğün ilk harfi büyük yazılır.

            Kaşağı, Demirciler Çarşısı Cinayeti, İnce Memed,Mai ve Siyah,Nutuk…

            Özel adların kısaltmaları büyük harfle başlar; her sözcüğün ilk harfi büyük olur.

TBMM, TDK, PTT, DDY…

            Ay, güneş, dünya sözcükleri astronomi terimi olarak kullanıldıkları zaman büyük harfle; diğer zamanlarda küçük harfle başlar.

            1-Dünya, güneş’in etrafında döner

            2-Seni dünyalar kadar seviyorum; güneş gibi içimi ısıtıyorsun.

            Birinci örnekte, dünya ve güneş astronomi terimi olarak kullanılmıştır.

            İkinci örnekte ise böyle bir anlam yoktur.

            Bir başka kimseden alıp tırnak içinde verdiğimiz aktarmaların ilk sözcüğü büyük harfle başlar.

            “Birkaç gün sonra idi. Çardaktaki sandalyenin üzerine oturmuş bir şeyler okuyordum.”

            Mektuplarda hitapların ilk sözcüğü büyük harfle başlar.

            Sevgili babacığım, canım anneciğim, kıymetli arkadaşım…

            Resmi yazılarda hitap sözcükleri büyük harfle başlar.

            Sayın Profesör, Sayın İstanbul Valisi,

            Cümle rakamla başlamışsa ondan sonra gelen sözcüğün ilk harfi küçük yazılır.(IV. Murat, III. Selim gibi özel isimler bu kuralın dışındadır.)

            V.sınıf, III. blok, VI. daire…

            İki noktadan sonra örnekler sıralanıyorsa bu örnekler küçük harfle yazılır.

            Yaz sebzeleri: Patlıcan,biber,domates,saltalık..

            Şiirin biçim özellikleri: Uyak, redif, ölçü…

            Gazete ve dergi adlarının her sözcüğü büyük harfle başlar.

            Resmi Gazete, Adam Sanat, Milliyet Çocuk…

            Ülke adları ve bu adlardan sonra gelen cumhuriyet ve krallık sözcüklerin ilk harfi büyük yazılır.

            Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Amerika Birleşik Devletleri.

          SAYILARIN  YAZILIŞI

            Sayılar hem rakamla hem de yazı ile yazılır. Küçük sayılar, yüz ile bin sayıları ve daha çok sanatsal özelliği bulunan metinlerde geçen sayılar yazı ile gösterilir.

            Üç hafta sonra, haftanın üçüncü günü, dört ayda bir, yedi kardeş, üçüncü sınıf,bin yıldan beri…

            Yaş otuz beş, yolun yarısı eder.

            Saat, para tutarı, ölçü, istatistik verilerine ilişkin sayılar yazılırken rakamlar kullanılır.

            Sabahleyin saat 7.30’da işe gidiyorum.

            Ankara İstanbul arası 425 km dir.

            Kompozisyon içinde veya edebi eserlerde sayılar rakamla değil yazıyla yazılır

            Birden fazla sözcükten oluşan sayılar yarı ayrı yazılır.

            “Bin otuz dokuz”

             Banka işlemlerinde; senet çek gibi, parayla ilgili belgelerde sayılarda bitişik yazılır.

            “Binotuzdokuz”

          TARİHLERİN YAZILIŞI

            Tarihler yazılırken önce gün, sonra ay, daha sonra yıl yazılır.

            Bu yazım üç şekilde yazılabilir.

            19.5.1973

            19.V.1973

            19.Mayıs.1973

          KELİMELERİN AYRI VE BİTİŞİK YAZILIŞI

            1-Ses düşmesine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazıIır: seyretmek, hapsetmek…

            2-Vurgusu son heceye kayan birleşik sözcükler bitişik yazılır: babayiğit, boşboğaz…

            3-İnsana övgü ad ve sıfatlarla kurulan bitki, hayvan ve eşya adları bitişik yazılır: camgüzeli, akşamsefası…

          “Kİ”  EKİNİN  YAZILIŞI

            Ek olan “ki” sözcüğe bitişik yazılır

            Bahçedeki çocuk                sokaktaki satıcı

                          Sıfat yapan-ki eki              sıfat yapan-ki eki

            Senin ki can da benim ki patlıcan mı?

                        İlgi zamiri         ilgi zamiri

            “ki” :bağlaç olduğu zaman ayrı yazılır. Sözcük görevindedir.

            Geldim ki çıkmıştınız

            Bir süre sonraydı ki  hayvanları ölü buldular

            Bu örneklerin dışında kalıplanmış oldukları için sözcüğe birleşik yazılan “ki” ler de vardır:

            Hâlbuki çünkü sanki mademki, belki, oysaki

          “Mİ”  EKİNİN YAZILIŞI

            Soru eki “mi” ayrı yazılır ve kendinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak ünlü uyumlarına uyar.

            Uzun mu uzun bir yol.

            Arabası güzel mi güzel

            Bugün okula gelecek misin?

       “DE” HÂL EKİNİN VE “DE” BAĞLACININ YAZILIŞI

            Türkçemizde “de” ye  bağlaç yada ismin hâl ekidir.

            Bağlaç olan “de” sözcükten ayrı yazılır. Ancak kendisinden önceki sözcüğün son ünlüsüne bağlı olarak büyük ünlü uyumuna uyar, da, de biçimini alır. Dil ile düşünme ve mantık arasında doğrudan ilşki vardır.

            Dost ve barış ve sürede mutlu yarınlara doyasıya yaşasak.

            Bağlaç olan “de”, “da” ayrı yazılır, ünsüz uyumuna uymaz.

            Ahmet de çalışmış.

            De hâl eki ise eklendiği sözcüğe içinde bulunma, kalma, anlamı katar, çekim ekidir.

            Hâl eki “de” sözcüğe bitişik yazılır.

            Araştırma ödevim okul da kalmış.

            Sokak ta yüksek sesle konuşmamak bir görgü kuralıdır.

          DÜZELTME İŞARETİ (^)

Dilimizde yazılışları birbirine benzeyen anlamlara ayrı sözcükler vardır.

1 adet     âdet               âlem        alem  

   Sayı     alışkanlık      dünya      bayrak    

               Görenek

Hala          hâlâ          aşık          âşık     

Babının     durum       küçük      tutkun

kızkardeşi                  kemik

Halam bana hâlâ niye ziyaretime gelmiyorsun dedi.

Bu sözcükleri birbirinde ayırmak için uzun ünlünün üzerine düzeltme işareti (^) konur.

Dilimizde giren Arapça-Farsça sözcüklerde “g” ve “k” ünsüzlerinin ince okunduğunu göstermek için, bu ünsüzlerden sonra ”a” ve “u” ünlülerin üzerine düzeltme işareti kullanılır.

            Dükkân, rüzgâr, hikâye, kâr, kâğıt…

            Batı dillerinden gelmiş sözcüklerde “ı” ünsüzün ince okunduğunu göstermek için düzeltme(inceltme)işareti kullanılır.

            Lâmba, lâhana, plâj, klâsik, plân…